Prawo odtwarzania przyrody przyjęte przez Parlament Europejski

12 lipca 2023 r. minimalną większością głosów zapadła w Parlamencie Europejskim historyczna decyzja o zaakceptowaniu jednego z głównych filarów Zielonego Ładu: Ustawy o Odtworzeniu Przyrody, inaczej Nature Restoration Law (ang. NRL). Od dekad żadna ustawa ani dyrektywa nie budziły takich emocji w samym Parlamencie, jak i wśród obywateli. Zarówno głosowania w podkomisjach i komisjach, jak i na Sali plenarnej Parlamentu Europejskiego kończyły się bez rozstrzygnięcia (remisem). Europarlament, przyjmując nową, wspólnotową Strategię na rzecz Różnorodności Biologicznej 2030, uznał, iż takie rozporządzenie co do zasady jest konieczne. Obecnie jednak komisje: rolnictwa i rybołówstwa opowiedziały się za odrzuceniem projektu Komisji Europejskiej w całości.

Człowiek pozostaje częścią przyrody. Funkcjonowanie naszych społeczeństw, gospodarki, opieki zdrowotnej, turystyki, a nawet jak to przypomniała wojna w Ukrainie sił zbrojnych, zależy od stanu otaczającej nas natury. Zdziczanie przekształconych przez człowieka terenów jest koniecznością i obowiązkiem.

Prawo odtwarzania przyrody (NRL)

Ustawa o Odtworzeniu Przyrody to pierwsze w dziejach świata, tak kompleksowe rozporządzenie, obejmujące państwo federalne lub konfederację państw narodowych całego kontynentu. Wyznacza ono wiążące cele w zakresie odbudowy zniszczonych ekosystemów, w szczególności tych o największym potencjale wychwytywania oraz gromadzenia CO₂ oraz CH₄, jak również zapobiegania klęskom zywiołowym i katastrofom przemysłowym.

Przyroda Wspólnoty Europejskiej zanika w alarmującym stopniu. Stan 4/5 wszystkich siedlisk uznano za zły. Niezbędne stało się zwłaszcza:

przywrócenie terenów podmokłych, rzek, lasów, użytków zielonych (zwłaszcza tradycyjnie użytkowanych łąk kośnych, pastwisk, siedlisk marginalnych i odłogów), ekosystemów morskich, wreszcie szeregu gatunków dzikich, bytujących tamże;
odtworzenie zanikłej bioróżnorodności;
zachowanie istniejących i przywrócenie zanikłych usług ekosystemowych, świadczonych ludzkości przez przyrodę, zwłaszcza samooczyszczanie powietrza i wody, zapylania upraw, gromadzenia węgla w glebach, wreszcie ochrony przed suszami, powodziami oraz innymi klęskami żywiołowymi;
spowolnienie globalnego ocieplenia do 1,5°C na stulecie;
wzmocnienie odporności tak przyrody jak gospodarki UE na wszelkie zagrożenia, zwłaszcza budowa strategicznej suwerenności żwynościowej.

Cele ogólne i szczegółowe Ustawy o Odtworzeniu Przyrody

Cele ogólne Ustawy o Odtworzeniu Przyrody (NRL) to:

długoterminowa, trwała odbudowa maksymalnie różnorodnej i jak najmniej wrażliwej na zaburzenia przyrody;
osiągnięcie wyznaczonych innymi rozporządzeniami oraz strategiami celów UE w zakresie łagodzenia zmian klimatu oraz przystosowania się do już zaszłych zmian;
wywiązać się z pozostałych zobowiązań międzynarodowych, szczególnie z Kunming-Montreal.

Nadrzędny cel odbudowy wiążące się z bardziej szczególowymi celami odtwarzania siedlisk oraz gatunków. Do 2030 r. odbudowa powinna objąć co najmniej 20% ekosystemów morskich, słodkowodnych i lądowych UE. Do 2050 r. docelowo wszystkie ekosystemy.

Cele szczegółowe Ustawy o Odtworzeniu Przyrody (NRL) koncentrują się na kilku obszarach:

obowiązującego prawodawstwa (zwłaszcza Dyrektywy Siedliskowej, Dyr. Ptasiej, Ramowej Dyr. Wodnej, Dyr. Ściekowej, przepisów ochrony przyrody poszczególnych państw członkowskich) poprawa i odtworzenie całych siedlisk oraz gatunków poprzez faktyczne, a nie tylko deklarowane przestrzeganie obowiązujących przepisów;
owadów zapylających – odwrócenie wymierania populacji owadów zapylających do 2030 r.. Potem osiągnięcie tendencji wzrostowej populacji owadów zapylających, wraz z metodologią regularnego monitoringu owadów zapylających do 2050 r. Ochrona zapylaczy dotyczy mało znanych ogółowi obywateli dzikich zapylaczy, nie tylko motyli dziennych czy trzmieli, ale także bzygowatych czy pszczół samotnych;
lasów – przejście od zaniku do wzrostu biomasy i jakości martwego drewna stojącego i leżącego w lasach gospodarczych (a nie tylko rezerwatach i parkach narodowych), wzrost powierzchni drzewostanów nierównowiekowych, poprawa łączności lasów (korytarzy ekol. między nimi), wzrost liczby gatunków oraz liczebności populacji pospolitych ptaków leśnych oraz zasobów węgla organicznego zmagazynowanych w drewnie żywym i martwym, ściółce oraz glebach leśnych;
ekosystemów miejskich – zatrzymanie utraty netto zielonej przestrzeni miejskiej do 2030 r. Potem, do 2040 r. ew. do 2050 r. wzrost całkowitej powierzchni zajmowanej przez błękitno-zieloną infrastrukturę miast np.: zielone dachy i ściany, parki tradycyjne i kieszonkowe, ogrody deszczowe, niecki retencyjne i bioswale;
obszarów użytkowanych rolniczo – przejście od zaniku do wzrostu zasobów węgla organicznego w glebach pól uprawnych, użytków zielonych itd. oraz wzrost udziału gruntów rolnych o bardzo zróżnicowanych cechach krajobrazu, odtwarzanie zdegradowanych torfowisk użytkowanych dotad jako łąki i pastwiska, promocja paludikultury np.: uprawy trzciny, pałki, olszy na gruntach rolnych, wzrost liczby gatunków oraz liczebności populacji dla motyli łąkowych oraz ptaków tradycyjnego krajobrazu rolniczego;
mórz – pogłębienie ochrony siedlisk oraz gatunków typowych dla mórz pełnosłonych, w pierwszej kolejności odtwarzanie środowisk kluczowych dla ratowania klimatu, a dotychczas niedostatecznie chronionych jak „podmorskie łąki” trawy morskiej, brunatnic i krasnorostów, rafy kamienne, dna muliste; przywracanie siedlisk charyzmatycznych gatunków morskich jak delfiny, morświny, ryby chrzęstnoszkieletowe (rekiny, płaszczki i chimery), tudzież ptaki morskie.
rzek i dorzeczy, zwłaszcza ich łączności podłużnej i poprzecznej – wskazanie, po czym likwidacja lub kompensacja barier uniemożliwiających łączność wód powierzchniowych (łączność podłużną czyli ciągłość cieku, w tym transport osadów, wędrówki ryb prądolubnych i dwuśrodowiskowych, zakłócaną przez zapory jak i ł. poprzeczną czyli niedostateczne zalewy wiosenne wskutek zbyt bliskiego obwałowania rzek, ich pogłębiania, zasypania starorzeczy), tak aby już do 2030 r., co najmniej 25 000 km rzek wróciło do stanu swobodnego przepływu.

Wdrażanie Prawa ochrony przyrody

Państwa członkowskie UE powinny przedstawić Komisji Europejskiej swoje krajowe plany odbudowy przyrody w ciągu 2 lat od wejścia w życie Ustawy o Odtworzeniu Przyrody (NRL). Muszą także monitorować ich wdrażanie, raportując do KE o swoich sukcesach i porażkach. Europejska Agencja Środowiska będzie sporządzać regularne sprawozdania techniczne na temat postępów w realizacji celów ogólnych i szczegółowych dla poszczególnych obszarów i dla państw członkowskich. Komisja ze swej strony będzie się podlegała Parlamentowi Europejskiemu oraz Radzie UE z wdrażania NRL.