Zielony Ład, czyli Europa przyjazna dla Zapylaczy

25 stycznia 2023 r. Komisja Europejska gruntownie zrewidowała treść opublikowanej w 2018 r. „Strategii ochrony dzikich owadów zapylających w UE (ang. Pollinators Initiative)”, zmieniającej jej tytuł na „Nowy Ład dla Zapylaczy”. W nowym dokumencie politycznym wskazano:

• priorytety ogólne
• konkretne cele do osiągające do 2030 r.
• harmonogram działań Komisji Europejskiej.

Harmonogram osiągania kolejnych celów Zielonego Ładu

Mimo konkretnego planu działania „Nowy Ład Zapylaczy” stanowi jedynie „zaproszenie do działania” dla państw członkowskich oraz ich społeczeństw. Nie jest to niestety bezpośrednia dyrektywa lub rozporządzenie. KE skupia się teraz na doprecyzowaniu i upowszechnieniu zaleceń. Kolejne lata przyniosą osiągnięcie kamieni milowych w poznaniu, ochronie i odbudowie populacji pożytecznych owadów, tudzież całych ich siedlisk.

Harmonogram Zielonego Ładu dla Zapylaczy:

• do 2024 wydana zostanie Europejska Czerwona Księga Dzikich Zapylaczy obejmująca najważniejsze dla przyrody, a zarazem dla gospodarki gatunki insektów przenoszących pyłek, nie tylko błonkówek (trzmieli, samotnic, os etc.) i łuskoskrzydłych (ciem oraz motyli dziennych), lecz także bzygowatych (muchówek zapylających kwiaty w stadium dorosłym, jakich larwy odgrywają ważną rolę w samooczyszczaniu wód albo tępią mszyce na lądzie);
• do końca 2024 r. wejdą w życie nowe przepisy na temat środków chemicznej ochrony roślin, nawozów sztucznych oraz innych chemikaliów niebezpiecznych dla owadów;
• do końca 2025 r. wyznaczone zostaną kluczowe obszary dla dzikich zapylaczy (analogiczne do terenów Natura2000). Powstanie zatem sieć nowych obszarów chronionych, analogicznych do obszarów ptasich (ustanawianych na mocy Dyr. Ptasiej) i siedliskowych (na mocy Dyr. Habitatowej). Obszary zapylaczowe łączyć będą korytarze ekologiczne, zwane „Buzz Lines” – wymagające uwzględnienia w dalszym planowaniu przestrzennym na wszystkich szczeblach administracji;
• zidentyfikowane zostaną dzikie zapylacze najbardziej typowe dla funckonujących od lat terenów Natura2000 i krajowych obszarów chronionych, a prowadzone dotychczas działania ochronne mają zostać zharmonizowane z ratowaniem pożytecznych insektów;
• do 2025 r. powstaną dość ogólne, wspólne plany ochrony zapylaczy, osobne dla terenów użytkowanych rolniczo, leśniczo, dla miast, dla terytoriów zamorskich o szczególnie odrębnej niż na subkontynencie europejskim faunie np.: Wysp Kanaryjskich, Madery, może także Gujany Holenderskiej czy Francuskiej, Nowej Kaledonii?
• w 2025 poszczególne państwa członkowskie zostaną wezwane do opracowania i wdrożenia własnych, krajowych Nowych Ładów dla Zapylaczy, jeżeli tego wcześniej nie zrobiły.
• do 2026 r. powstanie wspólna Metodyka Monitoringu Dzikich Zapylaczy, w tym jednolite wskaźniki oceny stanu populacji oraz zagrożeń dla nich. 
• do 2030 r. ustanie wymieranie insektów zapylających w całej Wspólnocie, natomiast rozpocznie się wzrost liczby stanowisk, liczebności poszczególnych populacji, jak również poprawa jakości ich obszarów zapylaczowych i buzz lines.

Nowy Ład dla Zapylaczy a sprawa polska

Wprowadzenie Nowego Ładu dla Zapylaczy zmotywuje polską administrację do własnych działań dla dobra pożytecznych insektów przenoszących pyłek. Polska może się wprawdzie pochwalić „Narodową Strategią Ochrony Owadów Zapylających”, jednak jest to niewiążący dokument. Inicjatorem raportu jest Rada Naukowa krajowego oddziału Greenpeace. Poświęca on wiele uwagi dobrostanowi hodowlanej pszczoły miodnej, nie zawiera też odwołań do wspólnotowej Pollinators Initiative.

Ochrona gatunkowa trzmieli oraz niektórych rzadkich i reliktowych motyli funkcjonuje u nas od czasów komunistycznych. Obecnie (od 2017 r.) obejmuje także kilka gatunków samotnic, jednak lista gatunków chronionych wymaga rewizji. Znajdują się na niej zarówno:

• taksony wciąż nader liczne (jak porobnica miodunkowa, inaczej włochatka Anthophora plumipes),
• rzadkie ale odtwarzające zasięg za sprawą zmian klimatu (zadrzechnia fioletowa Xylocopa violacea),
• jak i niemalże wymarłe (porobnica mularka, inaczej naglinka Anthophora parietina syn. A. plagiata).

Kilka parków narodowych posiada rosnące, rozpoznawalne w skali kraju i Europy, doświadczenie w czynnej ochronie pożytecznych owadów. Wigierski Park Narodowy przoduje w ratowaniu samotnic przywiązanych do glinianych skarp i tradycyjnych domostw. Tu także odtwarza się barcie zasiedlane rasami lokalnymi pszczoły miodnej. Karkonoski PN to wiodący ośrodek reintrodukcji niepylaka apollo. Uwzględnianie ochrony modraszków i czerwończyków to już standard przy inwestycjach PKP, GDDKiA, Wód Polskich czy prywatnych deweloperów.

---

Źródła: 

• KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW. Zmiana inicjatywy UE na rzecz owadów zapylających. Nowy ład na rzecz owadów zapylających https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52023DC0035&from=EN 
• CORRIGENDUM (Dokument Służb Komisji). COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT Accompanying the document COMMUNICATION FROM THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT, THE COUNCIL, THE EUROPEAN ECONOMIC AND SOCIAL COMMITTEE AND THE COMMITTEE OF THE REGIONS EU Pollinators Initiative. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52018SC0302R(01)&from=EN 
• https://environment.ec.europa.eu/topics/nature-and-biodiversity/pollinators_en 
• Huszcza T. (red.) 2022. ANALIZA DZIAŁALNOŚCI WIGIERSKIEGO PARKU NARODOWEGO W 2021 ROKU. Krzywe, Wigierski Park Narodowy.